سرطان ریه چیست؟ (معرفی، علت، علائم، پیشگیری)

ریه‌ها دو اندام بزرگ در قفسة سینۀ شما و بخشی از دستگاه تنفسی هستند که هوا از طریق بینی یا دهان وارد بدن شما می‌شود و پس از عبور از نای (لولۀ هوا) و هریک از نایژه‌ها وارد آنها می‌گردد. ریۀ راست شما شامل سه لَت (لوب) ا ست. ریۀ چپ کوچک‌تر و شامل دو لَت است.

در هنگام عمل دَم، ریه‌هاي شما با هوا منبسط می‌شوند و به این گونه بدن اکسیژن لازم را دریافت می‌کند. در هنگام بازدم هوا از ریه‌های شما خارج می‌شود و دی‌اکسیدکربن بدن را دفع می‌کند.

بافت نازکی (غشاء جانبي) ریه‌ها و درون ناحیۀ قفسة سینه را مي‌پوشاند. بین دو لایۀ غشاء جانبي مقدار کمی مایع (مایع پردۀ جنب) قرار دارد که به‌طور معمول مقدار زیادی از این مایع در این محل جمع نمی‌شود.

معمولاً سلول‌‌هاي سالم رشد مي‌كنند و تقسیم می‌شوند تا سلول‌های جدید مورد نیاز بدن را تولید کنند. هنگامي‌که سلول‌های عادی پیر مي‌شوند یا آسیب می‌بینند می‌میرند و سلول‌هاي جدید جای آنها را می‌گیرند. گاهی این روند منظم به‌درستی انجام نمی‌شود. سلول‌‌هاي جدید هنگامی به‌وجود مي‌آیند که بدن به آنها نیازی ندارد و سلول‌های پیرشده یا آسیب دیده نیز از بین نمی‌روند. تجمع سلول‌های اضافی معمولاً باعث تشکیل توده‌ای از بافت می‌شود که تومور نام دارد.

 علائم:

سرطان ریه در مراحل اولیه معمولاً هيچ علامتي از خود نشان نمي‌دهد، ولی با بزرگ‌تر شدن سرطان نشانه‌هايي بروز مي‌كند که رایج‌ترین آنها عبارت‌اند از:

• سرفه‌ای که بدتر می‌شود یا متوقف نمي‌شود
• مشکلات تنفسی نظیر تنگی‌نفس
• درد دائمی در ناحیۀ قفسة سینه
• خون بالا آوردن در هنگام سرفه
• گرفتگی صدا
• عفونت ریة مزمن نظیر ذات‌الریه
• احساس خستگی دائمی
• کاهش وزن بدون هیچ دلیل مشخص

در بیش‌تر موارد این نشانه‌ها ناشي از سرطان نيست و مشکلات دیگری موجب بروز این علائم مي‌شوند. در صورتی که این علائم مشاهده شد باید به پزشک مراجعه كرد تا هرچه زودتر بیماری مشخص و درمان آن آغاز شود.

غربالگری:

آزمایش‌های غربالگری به پزشک کمک می‌کند سرطان را زودتر تشخیص دهد و درمان کند. مفید بودن غربالگری در بعضی از انواع سرطان نظیر سرطان پستان تجربه شده است. در حال حاضر هیچ آزمایش غربالگری که به‌طور عام برای سرطان ریه پذیرفته شده باشد وجود ندارد. روش‌های متعدد تشخیص سرطان ریه به‌عنوان آزمایش‌های غربالگری بررسي مي‌شوند؛ شامل آزمایش خلط (مخاطی که در هنگام سرفه کردن از سمت ریه به سوی دهان حرکت می‌کند)، عکس اشعۀ ايكس قفسة سینه، سی‌تی اسکن‌های مارپیچی (هلیکال) است.

عوامل خطرزا:

پزشکان گاهی نمی‌توانند بگويند چرا برخي از افراد به سرطان ریه مبتلا می‌شوند و برخي ديگر هرگز به این بیماری دچار نمی‌شوند. با وجود اين، می‌دانیم كه احتمال ابتلای بعضی از افرادِ در معرض عوامل خطرزا، به سرطان ریه بیش‌تر است. عامل خطرزا، عاملی است که احتمال ابتلای فرد به بیماری را افزایش مي‌دهد.

مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است اين عوامل خطرزا را برای سرطان ریه مشخص کرده-اند:

استعمال دخانیات: استعمال دخانیات تاکنون مهم‌ترین عامل خطرزا برای سرطان ریه به‌شمار مي‌آيد. مواد مضر موجود در دخانیات به سلول‌های ریه صدمه وارد می‌کنند. به‌همین دلیل مصرف سیگار برگ، پیپ، قليان و سیگار معمولاً منجر به ابتلا به سرطان ریه مي‌شود و تنفس در محیطی که افراد دخانيات مصرف می‌کنند می‌تواند باعث بروز سرطان ریه در افراد غیرسیگاری شود.

پنبۀ نسوز يا پنبۀ کوهی- آزبست (Asbestos) و مواد دیگر: افرادی که در مشاغل خاصی مثل کار در صنایع شیمیایی و ساخت‌و‌ساز مشغول به کار هستند در معرض خطر ابتلا به سرطان ریه هستند. سروكار داشتن با پنبۀ‌ نسوز، آرسنیک، کروم، نیکل، دوده، قطران و مواد دیگر معمولاً به ابتلا به سرطان ریه مي‌انجامد. هرچه فرد زمان طولانی‌تري با این مواد سروكار داشته باشد خطر افزایش می‌یابد. خطر ابتلا به سرطان ریۀ ناشی از قرارگرفتن در معرض این مواد، در افراد سیگاری بیش‌تر است.

آلودگی هوا: آلودگی هوا، خطر ابتلا به سرطان ریه را اندكي افزایش مي‌دهد. تأثیرات منفی آلودگی هوا بر سلامتی اشخاص در افراد سیگاری بیش‌تر است.

پيشينة خانوادگی ابتلا به سرطان ریه: خطر ابتلاي افرادی که پدر، مادر، برادر یا خواهر آنها به سرطان ریه مبتلا شده است افزایش خواهد یافت (حتی در صورتی‌که این افراد سیگاری نباشند).

محققان عوامل خطرزاي احتمالی دیگری را نيز بررسی كرده‌اند. مثلاً، ابتلا به بعضی بیماری‌های خاص ریه (مانند بیماری سل یا برنشیت) برای مدت طولانی، خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش مي‌دهد. البته هنوز کاملاً مشخص نیست که ابتلا به بیماری‌های خاصِ ریه عاملي برای بروز سرطان ریه به‌شمار می‌رود یا خیر.

افرادی که فکر می‌کنند در معرض خطر ابتلا به سرطان ریه هستند باید با پزشک خود مشورت کنند. پزشک روش‌هایی را برای کاهش خطر به آنها پیشنهاد مي‌دهد و برنامۀ مناسبی برای انجام معاینات عمومی (چک آپ) آنها تعیین مي‌کند. اهمیت افرادی که به سرطان ریه مبتلا بوده‌اند پس از درمان لازم است معاینه (چک‌آپ) شوند. زيرا پس از درمان، احتمال رشد مجدد تومور ریه یا تشكيل تومور جديد زياد است.

انواع سرطان ریه:

آسیب‌شناس، خلط، مایع درون غشاء جانبي، بافت یا ساير نمونه‌ها را از لحاظ وجود سلول‌‌هاي سرطانی بررسی می‌کند و در صورت مشاهدۀ سرطان، نوع آن را گزارش می‌دهد. انواع مختلف سرطان ریه به شیوه‌های گوناگونی درمان می‌شوند. رایج‌ترین انواع سرطان براساس شکل ظاهري سلول‌های سرطانی در زیر میکروسکوپ، نامگذاری شده‌اند.

سرطان ریة با سلول‌هاي كوچك(small-cell lung cancer)  :در حدود 13 درصد سرطان‌های ریه از نوع سلول کوچک هستند. این نوع سرطان سرعت انتشار زیادی دارد.

سرطان ریة با سلول‌هاي غيركوچك: (non-small-cell lung cancer)  بیش‌تر موارد سرطان ریه (در حدود 87 درصد) از نوع سلول‌هاي غیر کوچك هستند. سرعت انتشار این نوع کم‌تر از سرطان ريه با سلول‌هاي كوچك است.

تشخیص:

اگر شما علامتي مشاهده مي‌كنيد که احتمال مي‌دهد از جملة نشانه‌های سرطان ریه باشند، اين پزشک است كه باید تشخيص دهد كه منشاء این علائم از سرطان است یا مشکلات دیگری باعث پديد آمدن آنها شده است. پزشک پس از بررسي سابقۀ پزشکی شما و خانواده احتمالاً از شما آزمایش خون مي‌خواهد و یک یا چند مورد از اين آزمایش‌ها را انجام مي‌دهد:

• معاینات فیزیکی: پزشک هنگام معاينه به صدای تنفس شما گوش مي‌دهد و ریه‌های شما را از لحاظ وجود مایعات معاینه مي‌كند. ممکن است پزشک با لمس کردن، وجود غده‌هاي لنفاوی متورم و تورم کبد را تشخیص دهد.
• عکس اشعۀ ايكس قفسة سینه: تصویر اشعة ایکس از قفسة سینه گاهي نشان‌دهندۀ تومور یا مایعات غیرعادی است.
• سی.تی.اسکن: پزشکان معمولاً از سی.تی.اسکن برای عکسبرداری از بافت درون قفسة سینه استفاده می‌کنند. در هنگام سی.تی.اسکن دستگاه اشعۀ ایکس که به کامپیوتر متصل شده است چندین تصویر تهیه می‌کند. در سی.تی. اسکن مارپیچی دستگاه در حالتی که شما روی تخت خوابیده‌اید دور بدن شما می‌چرخد و عكسبرداري مي‌كند كه احتمال دارد تصاویر نشان‌دهندۀ تومور، مایعات غیرعادی یا غدد لنفاوی متورم باشد.

پیداکردن سلول‌های سرطانی ریه:

تنها روش مطمئن برای تشخيص قاطع و دقيق سرطان ريه این است که آسیب‌شناس نمونه‌ای از ياخته‌ها یا بافت‌هاي مشكوك را در آزمايشگاه با استفاده از ميكروسكوپ و آزمايش‌هاي ديگر بررسي مي‌كند. برای جمع‌آوری نمونه‌ها روش‌های متعددی وجود دارد. همچنین آزمایش های مختلفی برای تشخیص سرطان ریه وجود دارد. پزشکان معمولا میزان رشد سلول های سرطانی را درجه بندی می کنند.

تست‌های غیر آزمایشگاهی:

تست‌های عملکرد ریوی PFTs  ممکن است برای ارزیابی عملکرد ریه بکار روند.

یک سری از روش‌های تصویربرداری برای کمک به تشخیص و مرحله بندی سرطان ریه مورد استفاده قرار می‌گیرند که شامل:

• عکسبرداری ریه با اشعه X
• سی‌تی اسکن
• ام آر آی
• PETاسکن
• اولتراسوند
• اسکن استخوان

ممکن است برای کمک به انتخاب درمان نیز، انجام آزمایش‌های تشخیصی ملکولی مورد استفاده قرار گیرند. که براساس نتایج برخی از تست‌های ملکولی ممکن است روند و نوع درمان اختصاص و یا هدفمند گردد. درمان هدفمند نوع جدیدی از درمان سرطان است که از داروهایی استفاده می‌کند که اثر بیشتری بر روی بافت سرطانی دارد و بیشتر عوارض جانبی همراه درمان‌های استاندارد را کاهش می‌دهد. این درمان بر این حقیقت پایه گذاری شده که آرایش ژنتیکی سلول‌های سرطانی نسبت به سلول‌های طبیعی اطراف آن‌ها متفاوت است. درمان هدفمند به بر هم زدن مراحل خاص یا فرآیندهایی که اختصاص به رشد سلول‌های سرطانی دارند، کمک می‌کند.

این دسته آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• موتاسیون ژن EGFR : در 10 تا 15 درصد سرطان‌های آدنوکارسینومای ریه سلول بزرگ وجود دارد. در صورت وجود این جهش، بیمار به احتمال زیاد به مهار کننده تیروزین کیناز که شامل داروهایی از قبیل gefitinib و erlotinib است، پاسخ می‌دهد.
• موتاسیون ژن KRAS : شامل 20 تا 30 درصد سرطان‌های آدنوکارسینومای ریه سلول بزرگ است. در صورت وجود این جهش، بیمار با احتمال کمتری به مهار کننده‌‌‌های تیروزین کیناز پاسخ می‌دهد.
• موتاسیون ژن ALK یا بازآرایی ژن: (EML4-ALK) در حدود 5 درصد سرطان‌های ریه سلول بزرگ، اغلب در افراد سیگاری غیر حرفه‌ای یا افراد غیر سیگاری مبتلا به آدنوکارسینوما دیده می‌شود. در صورت وجود این جهش، سرطان به احتمال قوی به مهار کننده‌های ALK کیناز مانند crizotinib و به احتمال ضعیف به مهار‌‌ کننده‌های تیروزین کیناز پاسخ می‌دهند.
• موتاسیون ژن ROS1 : تا 2 درصد سرطان‌های آدنوکارسینومای ریه سلول بزرگ)، این موارد همراه با بازآرایی ژنی، با احتمال بیشتری به crizotinib و احتمال کمتری به مهار ‌کننده‌های تیروزین کیناز پاسخ می‌دهند.

سایر تست‌های آزمایشگاهی:

تست‌های عمومی اغلب برای کمک به ارزیابی میزان سلامتی فرد مبتلا و یا پایش آن‌ها طی دوره درمانی بکار می‌روند. برخی از این تست‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• (شمارش کامل خون)، برای ارزیابی سلول‌های خونی
• (پانل جامع متابولیک)، برای ارزیابی عملکرد عضو
• (گازهای خونی)، نمونه خونی از سرخرگ برای اندازه‌گیری pH خون، اکسیژن و دی اکسید کربن گرفته می‌شود تا میزان عملکرد ریه‌ها ارزیابی گردد.
• کشت خلط، برای جداسازی و تشخیص عفونت‌های باکتریایی ریه انجام می‌شود.

درمان:

می‌تواند شامل جراحی. پرتو‌درمانی. شیمی‌درمانی و استفاده ار دارودرمانی هدفمند بصورت تکی و یا ترکیبی باشد. جهت درمان مي‌توانيد به پزشك متخصص سرطان ريه مراجعه كنيد؛ و يا شايد بخواهيد از يك گروه درمانی شامل چند متخصص كمك بخواهيد. گروه متخصصان درمان سرطان ریه جراحان قفسة سینه، سرطان‌شناسان جراح قفسة سینه، پزشک سرطان‌شناس و سرطان‌شناس پرتو‌درمان را دربر مي‌گيرد. شايد هم گروه مراقبت‌های پزشکی شما از پولمونولوژیست (متخصص ریه)، درمانگر‌ تنفس‌درمانی، پرستار متخصص سرطان و متخصص تغذیه تشكيل شود.

پیشگیری:

 اگرچه سرطان ریه می تواند در سالم ترین افراد هم بروز کند روش های معینی وجود دارند که می توانند ریسک ابتلا به این بیماری را کاهش دهند. اولین راه قطعی در پیشگیری متوقف کردن استعمال دخانیات می باشد. روش صحیح زندگی کردن را برگزینید و ورزش و نرمش را هیچگاه فراموش نکنید. اما اگر هنوز هم مردد هستید می توانید پیرامون این بیماری با پزشک خود مشورت کنید. او شما را با روش های متفاوت پیشگیری آگاه می کند و نصایح مفیدی را در اختیار شما می گذارد.